ARYO BAYAT
Selasa, 02 April 2024
Kidung Sesingir Kyai Ngabdul Kahar
Selasa, 26 Maret 2024
SERAT DARMARINI
Serat
DARMA RINI
Kasambetaken Dados
WULANG PUTRI
POCUNG
1. Kang tinutur marna reh mring para sunu,
Wanodya kang samya,
Manungku ing palakrami,
Pan mangkana ingkang winedhar ing kata,
2. Dipun tuhu anglakonana puniku,
Kang sangang prakara,
Wejange sawiji wiji,
Dingin mantep lir retni miyat mring liyan,
3. Kajaba mung ngamung na ing kang amengku,
Iku lakinira,
Kapindha temen winarni,
Temen iku nora silip ing sabarang,
4. Nora wuwus dene ta kang kaping telu,
Dipun anarima,
Apa sapanduming laki,
Ping pat sabar tegese ywa sring duduka.
5. Cepak napsu, ping lima bekti Yeng kakung,
Yen bekti mangkana,
Tan wani sarta ngajeni,
Nora lancang ywa wani adinginan.
6. Barang laku, mengku ngekulna rahayu
Babaganing priya,
Wediya benduning laki,
Kanem mira kang gumati marang priya,
7. Kusung kusung, sasaji ngopeni kakung,
Barang kang kinarsan,
Tanapi yen suker sakit,
Mula cara sung usada mrih waluya.
8. Tyasira sru, ngemban thowel ywa katimpuh,
Sakehing babaya,
Kasanga wiweka pasthi,
Pradikaning weweka ingkang santosa.
9. Jaka ungkul, sadina dina kang emut,
Aywa pegat pegat,
Ing rina pantara ratri,
Sariranta wanita estu tan daya.
10.Amung dipun, santosa sajroning kalbu,
Mrih godha rencana,
Sapira gone jagani,
Priyanira sira yekti nimbangan.
11.Kudu kudu, wewekane dipun bakuh,
Tan kengguh ing coba,
Iku awakmu pribadi,
Kang rumeksa sumingkira reh tan harja.
12.Wanodyeku, manawa kuwating kalbu,
Yekti lakinira,
Dhemen welas tulus asih,
Tur pitaya resep rumaket sutresna.
13.Sun susuwun, ing Gusti Kang Maha Agung,
Sinunga kamulyan
Ing awal tumekeng akir,
Putra putri kang mangesthi marang garwa.
GAMBUH
1. Supadi dadi gambuh,
Gonira nglakoni wuruk iku,
Sumarmanta wara sinawung nging sari,
Surasane den kacakup
kabeh wajibing wong wadon.
2. Wit ana kang kadulu,
Kang kapyarsa wanodya puniku,
Lamun pegat denira apalakrami,
Ana ping pindho ping telu,
Ping pat ping lima kalakon.
3. Sangsaya wuwuh wuwuh,
Pocapane ala ngangggo saru,
Liwarise kesel gone dadi wali,
Kajaba yen pegatipun
Nora tulus karahayon.
4. Tinakdir ring Hyang Agung,
Kaya priye kawula yen lumuh,
Yekti kudu nglakoni lumrahe ngurip,
Wong wadon ana kang mengku,
Priya kang wus dadi jodho.
5. Aksamanta sadarum,
Prasujana sarjanane ulun,
Kumawa ngapus wulang mring siwi,
Silarahing saru siku,
Tan wrinlu kita kinaot,
6. Mung anreng priya kudu,
Karya tilas tembe buri besuk,
Ingkang srenda manulad pariwadi,
Dinulurna ing Hyang Ngagung,
Tinut putra wayah wadon.
7. Puji piniji tulus,
Saka ron ron putri lawan jalu,
Antuk brekah oyod ron dana salami,
Sawarah ing rama ibu,
Ywa tuna sihing Hyang Manon,
8. Narembah ana sagung,
Kulawarga kadang myang sadulur,
Kacumpuning sandhang pangan sugih singgih,
Titi cuh cuh para sunu,
Mituhua ing wiraos,
9. Dadya pangebut ebut ,
Rikalanira mangripteng kidung,
Sampat ari sukra wanci jam saptenjing,
Jumadilakir sitangsuh,
Nembelas wimba katonton,
10.Maktal mongsa Dhesteku,
Alip ongka sewu wolungatus
Lan sawelas = 1811 ingaran srat Darmarini,
Minangka wasitanipun
Marang putra wayah wadon.
SERAT WARARATNA
Serat
WARARATNA
Kasambetaken Dados
WULANG PUTRI
POCUNG
1. Nembang pucung, Parlu mardi dibyeng kawruh,
Wruhing tata krama,
Myang nistha madya utami,
Tumraping wong wanita
salaminira,
2. Kang kalaku, madya utama
kapungkur,
Nistha ingkang kathah,
Tata nistha krama nisthip,
Arda darung kang ardane
ngombra ombra.
3. Sayeki wung, widhung kaung
kiyal banjur,
Nedya mrih utama
Nanging nistha tuhuneki,
Ingkang madya utama ingaran
nistha,
4. Ingkang nistha, sinengguh utama luhur,
Mulane kang dadya,
Nisthane karda kadana,
Warah wuruk lumayu anunjang
palang,
5. Sababipun, leket marang
nistha nipun,
Madyane sru gila,
Utamane mlayu ngenthir,
Mung kibasah ni papa ingkang suwita.
6. Mring wong darung , kang
arda ing nisthanipun,
Panjurung tuhunya,
Keneng cincung dipapori,
Kaki basah masang kala
mawang wisa,
7. Yen tan emut suwitane
kalihipun,
Wiwekane sirna,
Sarta wus pasthining widhi,
Nistha arda kabanjur salama lama.
8. Wus suteng sun rungunen
manira wuruk,
Kakeh kang tinitah,
Rehning tanira pawestri,
Ingsun karya sanepa
wuwulang ngira,
9. Ingsun cekak supaya inggal
dinapur,
Nini putraning wang,
Estokena basa gati,
Basa wadon iku wanita ges
ira,
10. Milanipun wanita kena kawetu,
Kudu rinawatan,
Tan kena lehweng ing karsi,
Dipun sami eling jenenge
wanodya,
11.Tegesipun wanodya wade puniku,
Upamane sinjang,
Dhasar alus ingkang mori,
Panggarape apik babarane
bregas,
12.Yekti nipun, sendal akeh payunipun,
Padatan sok wonga,
Ingkang ngangga jarit becik,
Yen pinuju begja kagem ing
bendara.
13.Sukur sewu bisa kagem maring ratu,
Iku upamanya,
Sira nini den pakeling,
Upamane yen wade morine
ala,
14.Mori lumbu groboh ing panggarap ipun,
Babarane ala,
Yekti kang ngangga wong
cilik,
Pira bara kalamun tiba wong desa,
15.Wani tuku, mila rangi reganipun,
Yen tiba sudagar
Tan ana ajine pasthi,
Yen kaselak butuh dadi
tanpa dadya.
16.Dhuh sutengsun, iyeku sanepanipun,
Sasmita kang nyata,
Ngong cekak wuwulang iki,
Den estokna rasani Srat Wararatna.
SERAT DARMA DUHITA
Serat
DARMA DUHITA
Kasambetaken
Dados
WULANG PUTRI
KINANTHI
1. Dene ta pitutur ingsun
Marang putraningsun estri,
Den eling ingaranira,
Sira pan ingaran putri,
Kang aputri kang sanyata
Tri tetelu tegesneki.
(Jadi begini petuah dari saya, kepada anakku
perempuan, semoga selalu menjadi pengingat, bahwasanya kamu itu perempuan,
perempuan yang sesungguhnya, TRI artinya tiga)
2. Bekti nastiti ing kakung
Kaping telune awedi,
Lair batin aja esak,
Nglakoni tuduhing laki,
Laki ciptanen bendara,
Mapan wong wadon puniki,
(Berbakti, Cermat kepada suami, yang ke tiga takut lahir batin dan jangan melawan, dengan melaksankan perintah suami, jadikanlah suami sebagai tuanmu, karena sudah menjadi takdir perempuan)
3. Wajib manut marang kakung,
Aja pisan amapaki,
Marang karepe wong lanang,
Sanadyan atmajeng aji,
Alaki lan panakawan,
Sayekti wajib ngebekki.
(Wajib menurut kepada suami, jangan sesekali melawan, kepada kehendaknya suami, biarpun kamu seorang anak raja, lelaki dan abdi adalah wajib berbakti)
4. Kalamun wong wadon iku,
Angrasa mengku ing laki,
Ing batine amarintah,
Rumasa menang mring
laki,
Nora rumasa wanodya
Puniku pankak ing laki.
(Bahwasanya perempuan itu, merasa memiliki suami, dalam batin memerintah, beranggapan lebih menang dari pada suami, tidak merasa sebagai wanita, itu namanya melawan seorang suami)
5. Iku wong wadon
kepaung,
Bingung bingleng keneng pening,
Tan wurung dadi rancapan,
Ing donya tumekeng akir,
Dadi intiping naraka,
Kalabang lan kalajengking.
(Itu namanya perempuan percuma, terlalu bingung menjadikan pusing, akhirnya mendapatkan kemurkaan, di dunia sampai kiamat, menjadi penghuni neraka, kelabang dan kalajengking)
6. Ingkang dadi kasuripun,
Sajroning naraka benjing,
Iku wong wadon candhala,
Kang tan bisa amerangi
Ing nepsu kalawan hawa,
Amarah kang den tutwuri,
(Yang
menjadi alas tidurnya, didalam neraka besuk, itu perempuan bertabiat kasar,
yang tidak bisa memerangi hawa napsu)
7. Iku pama wekas ingsun,
Anggonen pitutur iki,
Den wedi ing kakung ngira,
Aja dumeh suteng aji
Yen sira nora bektiya,
Ing laki tan wurung dadi.
(Itu
umapamanya pesan saya, pakailah petuah ini, selalu takutlah kepada suamimu,
walaupun kamu seorang anak raja, kalau kamu tidak berbakti kepada suamimu akan
menjadi)
8. Gagawa mring rama ibu,
Kurang pamuruking siwi,
Iku tarkane ngakathah,
Panedhan ingsun pademi,
Marang Allahu ta ngala,
Miwah mring Rasullollahi.
(Membawa nama bapak dan ibu, dikira tidak mendidik kepada anak, itu perkiraan orang pada umumnya, harapan saya sama halnya, kepada Allah SWT, dan kepada rasulullah)
9. Ing sakehe putraningsun,
Estri kang gawa ing laki,
Kinasihana ing priya,
Lan padha bektiyeng laki,
Padha lakiya sapisan,
Dipun kongsi nini nini.
(Kepada
semua anak saya, perempuan yang mengikuti suami, semoga selalu di sayangi suami
dan selalulah berbakti kepada suami, menikahlah
hanya sekali, sampai besuk menua bersama)
10.Maksih angladeni kakung,
Sartane dipun welasi,
Akayowa a rondhana.
Warega amomong sawi
Lan nini pitutur ingwang,
Estokena lahir batin.
(Masih
melayani suami, dan selalu menyayangi, kaya dan miskin sama, pintar - pintarlah
merawat anak, dan lagi duh anakku perempuan, laksanakan secara lahir batin)
11.Lawan ana kojah ingsun,
Saking eyang sira swargi,
Pawestri elinga sira,
Lamun ginawan dariji,
Lilima puniku ana,
Dununge sawiji wiji,
(Dan ada lagi petuah saya, dari moyangmu yang sudah meninggal dunia, supaya perempuan selalu ingat, kalau kamu (umpamnya) dibekali jari lima, jari satu dan satunya mempunyai arti yang berbeda)
12.Jejempol ingkang rumuhun
Panuduh kang kaping kalih,
Panunggul kang kaping tiga,
Kaping pat dariji manis,
Dene ta kang kaping lima,
Wekasan aran jajenthik.
(Jempol
yang pertama, telunjuk yang kedua, jari tengah ketiga, ke empat jari manis, dan
yang kelima, terakhir dinamakan kelingking)
13.Kawruhana karsanipun,
Mungguh semune hyang widhi,
Wong wadon wis ginawanan,
Dalil panggonaning estri,
iku wajib kinawruhan,
Karepe sawiji wiji.
(Ketahuilah
apa yang dimaksudkan, semua itu menjadi lambang dari tuhan, seorang perempuan
sudah dibekali dalil tempatnya sebagai perempuan, itu wajib dimengerti,
maksudnya satu persatu)
14.Mula ginawan sireku,
Jejempol marang hyang
widhi,
Den ayem pol manahira
Yen ana karsaning laki,
Tegese pol dena
gampang
Sabarang karsaning laki
(Maka kamu dibekali, jempol
oleh tuhan yang maha esa, supaya hatimu penuh dengan ketentraman, kalau ada
kehendaknya suami, maksudnya penuh supaya gampang, melaksanakan kehendak suami)
15.Mula ginawan patuduh,
Aja sira kumawani
Nikelken tuduh ing priya,
Ing satuduh anglakoni,
Panunggul pan ginawanan,
Iku sasmita sayekti.
(Maka
Dibekali jari telunjuk, jangan kamu berani, melawan suami setiap perintah
suami, selalu menjalankan perintah, dibekali jari tengah maksudnya yaitu)
16.Prih enta karyane tunggul
Miwah lamun apaparing,
Iya sira unggul kena,
Sanadyan amung sathithik,
Wajib sira unggul kena,
Mring guna kayaning laki,
(Perintah sebagai pekerjaan utama, dan jika memberi, kamu juga bisa
menjadi utama, biarpun hanya sedikit, kamu wajibkan yang utama, membelanjakan dengan baik semua penghasilan
suami)
17. Marmane sira puniku,
Ginawan dariji manis,
Dipun manis styanira,
Yen ana karsa ing laki,
apa maning yen angucap
Ing wacana kudu manis,
(Makanya
kamu itu dibekali jari manis, maksudnya bersikaplah manis serta setia, kalau
ada kehendak suami, apalagi kalau kamu berbicara, harus selalu berbicara dengan
baik dan mesra)
18.Aja dhaso amerengut,
Nora merakaken ati,
Ing setyanipun sumringah,
Sanadyan rengu ing batin,
yen ana karsaning priya,
Buwangen aja akari.
(Jangan
malah cemberut, tidak menyenangkan hati suami, di dalam kesetyaan dan gembira,
walapun di dalam hati sedih, kalau ada kehendak
suami, buanglah jauh-jauh sikap seperti
itu)
19.Marmane ginawan iku,
Iya dariji jejenthik,
Dipun athak athikan, ( thak /thik )
Yen ana karsaning laki,
Karepe athak athikan,
Dena trampil barang kardi,
(Makanya
dibekali itu, namanya jari kelingking, supaya selalu paham yang menjadi
kehendak suami, maksudnya paham juga trampil pada pekerjaan)
20. Kalamun ngladeni kakung
Den kebatna nging den birah,
Aja kebat karobagyan,
Dreg edregan sarwa cincing.
Apan iku kebat nistha,
Rada angoso ing batin.
(Jikalau
melayani suami, supaya dengan sikap gembira, dan jangan sikap tidak bahagia,
jangan ngajak bertengkar, itu sikap yang tercela, agak serakah dalam batin)
21.Poma poma wekas ingsun,
Marang putraningsun estri,
Iku padha den anggowa,
Wuruke sibapa iki,
Yen den lakoni sadaya,
Hanganggo pitutur iki.
(Ingat
imgatlah pituah saya, kepada anakku perempuan, bawalah semua pituah dari bapakmu
ini, kalau kamu jalankan semua dengan petuah ini)
22.Sibapa ingkang ananggung,
Yen den anggo kang
weweling,
Wus pasthi amanggih mulya,
Ing donya tuwin ing ngakir,
Lan aja manah na limpang,
Dipun tumemen ing laki,
(Bapak yang bertanggung jawab, kalau kamu laksanakan semua pituah, sudah pasti menemukan kebahagiaan, dunia dan akhirat, dan jangan berburuk sangka dan menyimpang, dan sungguh-sungguhlah pada suami)
23.Den bandhunga sangalikur,
Tyas sira aja gumingsir,
Lahir batin aja esak,
Angladeni marang laki,
Malah sira ngupaya a
Wanodya kang becik becik,
(Biar ada
Penghalang yang besar, kamu jangan mundur, lahir batin jangan kecewa melayani
suami, malahan kamu carikan wanita yang baik-baik)
24.Parawan kang ayu ayu,
Sira caosna ing laki,
Mangkono patrape uga,
Ngawruhi karsaning laki,
Pesthi dadi ingkang tresna,
Yen wong lanang den turuti.
(Wanita
yang cantik-cantik, kamu serahkan kepada suami, begitulah sikapnya juga,
memahami kehendaknya suami, pastinya akan makin dicintai, jikalau laki-laki
dituruti)
25.Yen wong wadon nora angsung,
Bojone duweya selir,
Miwah lumuh den wayuha,
Ya iku wadon panyakit,
Miwah tan wruh tata krama,
Dalil kadis tan udani.
(Kalau
wanita tidak mau, suaminya mempuyai istri lagi, dan tidak mau dimadu, ya itu
dinamakan wanita penyakit, dan tidak tahu tatakrama, dalil kadis tidak paham)
26.Papadhane asu buntung
Celeng gotheng pama neki,
Nora pantes pinedhakan,
Nora wurung mamarahi,
Den dohna pitung bedahat,
Aja neja duwe pikir,
(Sama
halnya seperti anjing tak berekor, babi hutan umpamanya, tidak pantas di
datangi, yang akhirnya menimbulkan kemarahan, jauhkanlah sejauh jauhnya, jangan
mempunyai pikiran)
27. Kayata mangkono iku,
Balik kang dipun nastiti,
Marang wuruke sibapa,
Norapon manggih basuki,
Kayata yen maca layang,
Tingkah wanodya puniki.
(Seperti
itu, sebaliknya yang teliti, kepada petuah bapak, jikalau menemukan kebahagiaan
seperti bisa membaca surat, perilaku wanita itu)
28.Pegede tan nedya tiru,
Kalakuaning pawestri,
Kang kinasihan ing priya,
Apa pawestri parunji,
Miwah ta estri candala,
Apa nora kedhah kedhih.
(Hendaknya
tak ingin meniru, kelakuan perempuan, yang disayangi suami, itu wanita kasar dan
istri keji, apa tidak harus Menerima)
29.Ingkang kinasihan kakung,
Kabeh pawestri kang becik,
Kang nastiti marang priya,
Dene estri kang parunji,
Candhala pan nora nana,
Den kasihi marang laki.
(Yang disayangi suami, semua perempuan yang baik, yang cermat kepada suami, dan istri yang keji dan kejam, adalah tidak ada yang disayangi oleh suami)
30.Mila ta kerip rinembug,
Dadine wong wadon iki,
Tanpa gawe maca layang,
Kang gelem niru kang becik,
Mulane ta putraning wang,
Poma poma dipun eling.
(Maka
sering dibicarakan, wanita seperti ini, tanpa dengan membaca surat, yang mau
mencontoh yang baik, makanya anak-anakku, semoga selalu ingat)
31.Marang ing pitutur ingsun,
Mugata hyang maha suci,
Netepena eling ngira,
Marang panggawe kang becik,
Den dhohna panggawe ala,
Siya siya kang tan becik,
(Kepada
pituah saya, semoga tuhan yang maha kuasa, menetapkan berkahnya, karena selalu
ingat perbuatan yang baik, dan dijauhkan dari perbuatan yang tidak baik, jauh
dari kebaikan)
32. Titi tamat layang wuruk
Marang putraningsun estri,
Kemis pon ping pitu ruwah
Kuningan Je kang gumanti,
Obah guna swareng jagad = 1736
Sancaya astha pan maksih.
(Sudah tamat Surat Pituah, kepada anak-anakku perempuan, Kamis Pon, 7 Ruwah, wuku kuningan tahun Je 1736 (Obah=6, Guna=3, Swareng=7, Jagad=1) windu sancaya, masih di pranata mangsa ke 8)